ناباروری در زنان، از جمله مشکلات و بیماری های شایع اما قابل پیشگیری و درمان است. مطابق با آمار، شیوع این بیماری در دنیای امروز، روبه افزایش است اما با پیشرفت علم پزشکی و کشف علل ابتلا به ناباروری و روش های جدید درمانی، امید به بهبود و باروری بیش از گذشته شده است.

یکی از مهمترین و اصلی ترین علل ایجاد ناباروری در زنان، ابتلا به بیماری آندومتریوز است. آمارها نشان می دهد، بین پنج تا ۱۵ درصد از زنان در ایران و کشورهای دیگر جهان به این بیماری مبتلا هستند. درد طاقت فرسا و نازایی، دو عارضه مهم ابتلا به بیماری اندومتریوز محسوب می شود که می تواند زندگی روزانه افراد را مختل کرده و از لحاظ جسمی و روانی به فرد مبتلا صدمه وارد کند. در حال حاضر، تحقیقات گسترده ای در زمینه های ژنتیک، ایمونولوژی و زیست محیطی، به منظور کشف و بررسی علل ابتلا به بیماری و روش های نوین درمانی در مراکز تحقیقاتی جهان درحال انجام است.

● تعریف بیماری
بیماری اندومتریوز (Endometriosis)، از بیماری های شایع در میان زنان محسوب می شود که در صورت ابتلا به آن، بسیاری از سیستم های فیزیولوژیکی بدن درگیر بیماری خواهند شد.
دکتر درخشان هوشمند، متخصص زنان و نازایی در خصوص تعریف این بیماری می گوید: اندومتر، داخلی ترین لایه رحم را تشکیل می دهد که بافت آن با شروع سیکل ماهیانه شروع به ریزش کرده و پس از اتمام دوره مجدداً رشد می کند.
این متخصص تصریح می کند، در افراد مبتلا به اندومتریوز، این بافت در نقاط دیگر بدن مانند دیواره خارجی رحم، دیواره روده، حفره لگن و.‎.‎. ایجاد شده و با آغاز هر سیکل ماهانه و ترشح هورمون ها، شروع به خونریزی می کند.
دکتر انسیه شاهرخ تهرانی نژاد، متخصص زنان و نازایی در این باره اضافه می کند: بطور کلی این بیماری بر اثر ایجاد بافت اندومتر در خارج از رحم، ایجاد می شود که این امر ناشی از انتقال بافت اندومتر از داخل رحم به سایر نقاط بدن مانند حفره لگنی، دیواره روده ها، ریه و ‎.‎.‎. است.
این جراح و متخصص زنان معتقد است، پس ازچسبیدن بافت اندومتر به سایر نقاط بدن، بافت رشد کرده و در قاعدگی ریزش می کند.

● علل ابتلا
احتمال ابتلا به بیماری اندومتریوز در سن باروری افزایش پیدا می کند و با نزدیک شدن به دوره یائسگی، علائم بیماری کاهش پیدا کرده و در برخی موارد رفع می شود.
آمارها نشان می دهد، زنان سفیدپوست با شاخص توده بدنی پائین بیش از سایرین در معرض ابتلا به اندومتریوز قرار دارند.
دکتر درخشان هوشمند در خصوص علل ابتلا به بیماری اندومتریوز می گوید: نتایج دقیق و مستندی حاکی از علل اصلی پیدایش بیماری در دست نیست اما مطابق با تحقیقات، عوامل وراثتی در ابتلا به اندومتریوز نقش مهمی دارد، بطوری که در افرادی که بستگان درجه یک یا دو آنها به این بیماری دچار هستند، احتمال ابتلا به اندومتریوز به میزان قابل توجهی در فرد افزایش پیدا می کند.
دکتر تهرانی نژاد نیز در خصوص دلایل ابتلا به بیماری اضافه می کند: به غیر از عوامل ژنتیکی که از مهمترین دلایل ابتلا به اندومتریوز است، فاکتور ایمونولوژیک ازدیگر علل ایجاد کننده بیماری است که به علت اختلال در ایمنی سلول در برخی از افراد مبتلا به اندومتریوز بیشتر مشاهده می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح می کند: اختلال در سیستم عصبی و ایمنی سلو ل ها و ‎.‎.‎. از دیگر علل ابتلا به بیماری اندومتریوز است.
دکتر محمدرضا چادرباف، متخصص زنان و نازایی درباره دیگر علل ابتلا به بیماری اندومتریوز می گوید: در برخی موارد جهش های سلولی و اختلال در رشد سلول ها در برخی از بافت های بدن در ایجاد بیماری تأثیرگذار بوده و باعث پیدایش موتاسیون های ژنتیکی در نسوج داخل لگن و پیدایش بافت آندومتر و تهاجم پذیری آن می شود.

● علائم
بیماری اندومتریوز ممکن است با شایع ترین علائم مانند درد و نازایی ظاهر شود یا بدون هیچ گونه علامتی به وجود آید.
دکتر انسیه شاهرخ تهرانی نژاد در خصوص علائم ابتلا به بیماری می گوید: علائم بیماری متفاوت بوده و بسته به محل رشد بافت اندومتر، بروز علائم نیز متفاوت است.
این متخصص اضافه می کند، اکثر علائم ابتلا به بیماری در قالب دردهای پیش رونده در هنگام قاعدگی، نازایی و ‎.‎.‎. مشاهده می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه می کند: اکثر دردهای ناشی از ابتلا به اندومتریوز با مصرف داروهای مسکن رایج برطرف نمی شود. همچنین در برخی موارد، خونریزی از بافت های درگیر با بافت اندومتر مانند روده مشاهده می شود. پیدایش خلط های خونی به دلیل ایجاد بافت اندومتر در ریه نیز از علائم ابتلا به این بیماری است.
دکتر محمدرضا چادرباف، خونریزی های نامنظم و شدید، مشاهده خون هنگام دفع ادرار یا مدفوع، ابتلا به حالت تهوع، استفراغ، یبوست و دردهای ناحیه کمر را از علائم ابتلا به بیماری اندومتریوز ذکر می کند.

● اندومتریوز و ناباروری
مطابق با تحقیقات انجام گرفته، اندومتریوز یکی از اصلی ترین علل نازایی در بین زنان است.
دکتر درخشان هوشمند درخصوص ارتباط ابتلا به اندومتریوز با نازایی می گوید: ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی در بدن زنان به همراه تغییرات هورمونی باعث افزایش احتمال ابتلا به ناباروری ناشی از اندومتریوز در زنان است.
دکتر تهرانی نژاد در این خصوص اضافه می کند: ایجاد اختلال در عملکرد لوله های فالوپ که وظیفه انتقال تخمک ها را دارند، از دیگر دلایل ایجاد نازایی در اثر ابتلا به اندومتریوز است.
از طرف دیگر در صورت ابتلا به اندومتریوز در نوع شدید، احتمال چسبندگی لوله های رحمی به لگن افزایش پیدا کرده و اختلال در انتقال تخمک و تغییر در حرکت لوله های رحمی باعث ایجاد نازایی می شود.

● تشخیص و درمان
تشخیص اولیه بیماری با بررسی علائم و معاینات فیزیکی توسط پزشک متخصص امکان پذیر است.
دکتر درخشان هوشمند، انجام سونوگرافی و بررسی علائم را در تشخیص اولیه بیماری در مرحله خفیف مؤثر می داند و معتقد است: با انجام سونوگرافی می توان با بررسی کیست های اندومتریوز و برخی علائم بیماری را تشخیص داد.
دکتر محمدرضا چادرباف، متخصص زنان و نازایی، تأخیر در بارداری را در افزایش احتمال به ابتلا به اندومتریوز مؤثر دانسته و در این خصوص می گوید: باروری می تواند در کاهش علائم، پیشگیری از ابتلا به بیماری و حتی درمان در مراحل اولیه بیماری تأثیرگذار باشد. از این رو اکثر متخصصان، بارداری را به زنانی که قصد بچه دار شدن دارند، در سنین پائین توصیه می کنند.
این متخصص، دارو درمانی و هورمون درمانی را از روش های درمان در نوع خفیف اندومتریوز می داند و معتقد است: در مرحله خفیف پزشکان با تجویز داروهایی مانند دانازول، درصدد درمان بیماری برمی آیند. مصرف داروهای غیراستروئیدی و ضدالتهابی نیز برای تخفیف دردهای خفیف ناشی از بیماری توصیه می شود.
دکتر درخشان هوشمند نیز درخصوص روش های درمانی می گوید: در برخی از موارد تجویز قرص های ضدبارداری برای کاهش سطح هورمون ها، در کنترل و درمان بیماری مؤثر است.
دکتر انسیه شاهرخ تهرانی نژاد، درخصوص درمان بیماری اندومتریوز در نوع شدید می گوید: پس از بررسی پیشرفت بیماری، در صورتی که بیماری در مرحله حاد باشد، از روش تشخیصی لاپاراسکوپی استفاده می شود.
در روش لاپاراسکوپی، متخصص با ایجاد منفذی روی شکم، وسیله ای باریک را که مجهز به نور است درون حفره شکم فرستاده و با استفاده از آن، وضعیت لگن و ضمائم شکمی بررسی می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اضافه می کند: با استفاده از جراحی لاپاراسکوپی می توان چسبندگی های رحمی را آزاد کرد و در مراحل پیشرفته تر با استفاده از روش IVF (لقاح خارج از رحم) اقدام به درمان کرد.
این متخصص مصرف قرص های حاوی ترکیبات پروژسترون و استفاده از آمپول های پروژسترونی که هر ماه یکبار تزریق می شود را در توقف تخمک گذاری و کاهش رشد بافت اندومتر و در نتیجه تقلیل درد بیمار مؤثر می داند.
دکتر محمدرضا چادرباف، تشخیص زودهنگام بیماری و درمان آن را در پیشگیری از عوارض آن مانند نازایی و درد مؤثر می داند و معتقد است: بیماری اندومتریوز اگر در مراحل اولیه درمان شود، شانس بارور شدن به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می کند.
از طرف دیگر تحقیقات اخیر نشان می دهد، احتمال سرطانی شدن بافتهای درگیر با اندومتریوز وجود دارد و این بیماری می تواند زمینه ساز ابتلا به سرطان رحم شود. از این رو مراجعه زودهنگام در صورت مشاهده علائم بیماری به پزشک متخصص به منظور پیشگیری از پیشرفت بیماری و درمان آن ضروری است.

منبع: dayaan.com